АЛАША

АЛАША

Алаша руы Кіші жүз құрамындағы ірі рулардын бірі. Кіші жүздің Байұлы тайпасына кіреді. Біз Алаша руының тарихын Әлімұлы мен Байұлы кіретін Алшын одағының тарихынан бастау керек деп ойлаймыз. Генетикалық зерттеулер және шежірелер қазіргі Алаша руының өкілдері Алшын одағына кіретін басқа рулар өкілдерімен моңғол кезеңінде өмір сүрген бір атадан тарағанын дәлелдейді. Сол себептен Алшындарды сол кезде болған Алшы татарлармен(моңғ. көпше түрі Алшын) байланыстыру керек деп ойлаймыз.
Алтын Орда ыдырағаннан кейін Алшындар Ноғай Ордасының(XV – XVI ғ.ғ.) құрамына кіреді. Ноғай Ордасында да Алшындар беделді ру болған. Хан кеңесінің құрамында ерекше Алшын орыны болған екені белгілі. Ноғайлы дәуірінде Алшыннан Байұлы тайпасы(құрамында Алаша руы да бар) бөлініп бастайды. XVI ғасырдан бастап Байұлы тайпасы орыс деректерінде бөлек ру ретінде аталады.

Ноғайлы кезінде Еділ бойында Алаша деген үлкен ру болды деген аңыз бар. Оны Мұсаханұлы Мамай мырза билеген дейді. Елді билеуге оған інілері Тоқта мен Орақ көмектескен. Алдаушылықпен Мамай Алтын Орда хандарының тағын жаулап алады. Өз билігін Еділ бойынан Солтүстік Кавказға асыра бастайды. Тоқта мен Орақ мырзалар бастаған қалын қол Еділ бойынан Қобан өзеніне қарай өтеді. Еділ өзен бойындағы қыраттан Қобан жақтағы ойпатқа түскен жері “Алашалардың түскен жері деп аталады”.

XVII ғасырдың бірінші ширегінде Ноғай Ордасы да ыдырап бастайды.

XVII ғасырдың басында Байұлы рулары Еділ, Жайық, Жем өзендерінің бойынан Сыр және Жетісу аймақтарындағы туыс қазақ руларына көшуге мәжбүр болады. Оның себебі қалмақтардың жиі шабуылдары. Сол кезде өмір сүрген Еңсегей бойлы Ер Есім ханның қолбасшыларының бірі Марғасқа жырау Алаша руының өкілі болып табылады.

XVII ғасырдың аяғында – XVIII ғасырдың басында Кіші Жүз рулары Батыс Қазақстанға қайтып бастайды. Алаша руы туыс Байбақты, Тана, Масқар, Қызылқұрт руларымен бірге Сыр бойынан өтіп Жайық өзінінің орта ағысына қарай көшеді.

Қазақ қалмақ соғысы кезінде Алаша руынын қолын Байбарақ Құдайқұлұлы бастайды. Жекпе жекте қалмақ баһадүрін женіп Алаша руының ұранына айналады.

Алаша руы Кіші жүзде болған Сырым батыр, Исатай мен Махамбеттін көтерілістеріне белсене қатысқан.

1801 жылы Бөкей хан Нұралыұлы Еділ мен Жайық арасында Бөкей Ордасын құрады. Бөкей Ордасында Беріш руынан кейін екінші саны ең көп ру Алаша руы екен.

1869 жылы Орал аймағында патша администрациясының саясатына наразы Кіші Жүз қазақтарының көтерілісі басталады. Көтеріліс басшыларының бірі Алаша руының көсемі Сейіл батыр Түркебайұлы.